Zaz, la toy session : je veux

Ελλάδα: «Δε θα τολμούσα να πω πόσες φορές μου έτυχε να γράψω για την Ελλάδα και ιδιαίτερα για το ελληνικό τοπίο. Πριν από καιρό μου δόθηκε η δυνατότητα να προσδιορίσω τις εντυπώσεις που τόσα χρόνια συλλέγω μπροστά στην εκπληκτική και συχνά συνταρακτική ομορφιά ορισμένων τόπων της Ελλάδας, με την ευκαιρία της δημοσίευσης ενός λευκώματος φωτογραφιών του Γιώργου Δεπόλλα. Πράγμα που έκανα αυθόρμητα γιατί αυτές οι φωτογραφίες είναι από τις πιο αποκαλυπτικές αυτής της σύγχρονης μυστικής και ανοιχτής σε όλους, καθημερινής και χωρίς ηλικία ελληνικής ομορφιάς. Πώς ήταν η Ελλάδα πριν γίνει Ελλάδα; Θέλω να πω, πριν γίνει η καρδιά και η εστία όλης της Μεσογείου; Πριν ακόμα αυτό που είναι σήμερα, η χώρα δηλαδή που προτιμούν οι τουρίστες; Συχνά το αναρωτιόμουν μπροστά στα ελληνικά τοπία που αγκάλιαζα με το βλέμμα χρόνια ολόκληρα. Πιο στοιχείο, ποια λεπτομέρεια, ποιο σύνολο κάνουν ένα τοπίο πραγματικά ελληνικό; Επί χρόνια επισκεπτόμουν όλες τις μεσογειακές ακτές και μπορώ να πω ότι πολλά μέρη της Προβηγκίας, της Ιταλίας ή της Μικράς Ασίας μοιάζουν με την Ελλάδα ή τη θυμίζουν», γράφει στο γράμμα «Εψιλον», στο βιβλίο του «Ερωτικό λεξικό της Ελλάδας» (Εκδόσεις Χατζηνικολή), ο Ζακ Λακαριέ (Jacques Lacarriere) προσθέτοντας τη φράση του Οδυσσέα Ελύτη:

«Εάν αποσυνδέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα λόγια μπορείς να την ξαναφτιάξεις».

Τώρα, ίσως αναρωτηθεί κανείς τι είναι ένα ερωτικό λεξικό; Μα φυσικά ένα λεξικό επιλεκτικό όπως και ο έρωτας. Ο ίδιος ο συγγραφέας στο σύντομο πρόλογό του, ανάμεσα στα άλλα, γράφει: «Αναγκαστικά, ένα παρόμοιο λεξικό καθρεφτίζει τον άνθρωπο που το έχει σκεφτεί και το έχει συντάξει, καθώς και, για μένα, τη χώρα που αφού περιδιάβηκα στη συνέχεια μοιράστηκα και μοιράζομαι τους τόπους, τους δρόμους, την ιστορία της και τους συγγραφείς εδώ και τόσα χρόνια. Ναι, μια χώρα που θέλησα να μοιραστώ με τους Γάλλους αναγνώστες πρώτα, και σήμερα με τους Ελληνες: την Ελλάδα όπως εγώ την έζησα και όπως τη γνώρισα όταν ήμουν ακόμα παιδί, από τους αρχαίους ποιητές και συγγραφείς της. Μια Ελλάδα που πάει από τον Ομηρο ως τον Τσιτσάνη, μέσα από φωνές, ποιήματα, τραγούδια και έργα που εδώ και τόσα χρόνια επιλέγω και μεταφράζω. Μια Ελλάδα που πηγαίνει από τον Αναξαγόρα ως το ζεϊμπέκικο, από τη Σαπφώ ως τον Σικελιανό, από τα αμυγδαλωτά ως τα παξιμάδια, από τα ακριτικά τραγούδια ως τα ρεμπέτικα...».

ΤΟ ΤΑΞΙΔΙ ΤΟΥ ΠΑΡΟΝΤΟΣ ΣΤΟ ΠΑΡΕΛΘΟΝ

(Με αφορμή το βιβλίο το Ουίλιαμ Νταλρίμπλ «Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου»)



Νίκος Παύλου

ΜΤh, MSc

Υπ. Διδάκτορα ΑΠΘ





Η σχέση παρελθόντος-παρόντος είναι ένα ζήτημα που απασχολεί πάντα τους ιστορικούς, και όχι μόνο. Στην πραγματικότητα ενδιαφέρει ευρύτερες ομάδες ανθρώπων και όχι μόνο τους επαγγελματίες του χώρου. Αυτό συμβαίνει γιατί, εκτός των άλλων εμπεριέχει και το ερώτημα ποια είναι η σημερινή κατάσταση λαών, μνημείων, τοποθεσιών κοκ που έχουν συνδεθεί με μεγάλες στιγμές της ανθρωπότητας, όπως για παράδειγμα μαχών που αποδείχτηκαν καθοριστικές, συνθηκών που άλλαξαν την πορεία της ιστορίας, φιλοσοφικών έργων που επηρεάζουν και σήμερα.

Σημαντική βοήθεια για την ανασύσταση στιγμών του παρελθόντος έχουν τα οδοιπορικά. Ειδικά σήμερα που παρατηρείται μία ηροδότεια στροφή στις ιστορικές σπουδές αποδεικνύονται πολύτιμες και απαραίτητες πηγές. Στην ουσία πρόκειται για έργα ταξιδιωτικής λογοτεχνίας: κάποιος αποφάσιζε να ταξιδέψει σε περιοχές που κινούσαν το ενδιαφέρον του, και με την επιστροφή του κατέγραφε τις εντυπώσεις που είχε αποκομίσει. Φυσικά ο στόχος του ταξιδιού δεν ήταν η ψυχαγωγία, αλλά η γνωριμία με σπουδαία πρόσωπα, η αποκόμιση εμπειριών που θα τον βοηθούσαν να καλυτερεύσει τη ζωή του και η γνωριμία με άλλους ανθρώπους.

Τη βυζαντινή εποχή τα περισσότερα –αν όχι όλα τα οδοιπορικά- καταγράφονταν από ανθρώπους που πραγματοποιούσαν προσκυνηματικές επισκέψεις σε τόπους που είχαν συνδεθεί με μεγάλες στιγμές του χριστιανισμού, σαν την Ιερουσαλήμ και την περιοχή της, την Αίγυπτο, που αποτελούσε την πρώτη κοιτίδα του μοναχισμού και περιοχές που φυλάσσονταν ιερά λείψανα. Έτσι γράφτηκαν σπουδαία έργα σαν τη Λαυσαϊκή Ιστορία, το Οδοιπορικό της Αιθερίας και την Ιστορία των Μοναχών της Αιγύπτου.

Πολύ σπουδαίο οδοιπορικό είναι το «Λειμωνάριον» του Ιωάννη Μόσχου. Το 587 μ.Χ. ο Μόσχος και ο μαθητής του Σωφρόνιος διασχίζουν τη βυζαντινή αυτοκρατορία, από την Κωνσταντινούπολη μέχρι την Αίγυπτο, για να γνωρίσουν τη σοφία των μοναχών της Ανατολής. Οι εντυπώσεις του αποτέλεσαν το υλικό του «Λειμωνάριου».

Αυτό το σπουδαίο κείμενο χρησιμοποιεί ο Ουίλιαμ Νταλρίμπλ για να πραγματοποιήσει το ταξίδι του στη «σκιά του Βυζαντίου». Στόχος του είναι να περάσει και αυτός από τις περιοχές που ταξίδεψαν ο Μόσχος και ο μαθητής του, να καταγράψει τη σημερινή τους εικόνα, αλλά και να δώσει πληροφορίες για την κατάσταση που επικρατούσε σε αυτές την εποχή του Μόσχου.

Το οδοιπορικό του ξεκινάει από τη Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους, όπου βρίσκεται και το παλιότερο χειρόγραφο του Λειμωνάριου. Συνεχίζει με επίσκεψη στην Κωνσταντινούπολη, στην περιοχή της Αντιόχειας, στην αρχαία Έδεσσα της Μεσοποταμίας. Περνάει κατόπιν στη Συρία, στο Λίβανο, στην Παλαιστίνη και, τέλος, φτάνει στην Αίγυπτο. Παντού προσπαθεί να ανακαλύψει ίχνη του Βυζαντίου: χριστιανικά μοναστήρια, μία επιγραφή, ένα σημάδι που θα του δώσει δείγματα ότι κάποτε στην περιοχή ανθούσε η βυζαντινή παράδοση.

Καρπός όλων αυτών των εμπειριών του είναι το βιβλίο « Ταξίδι στη σκιά του Βυζαντίου» (μετ. Κατερίνα Οικονομάκου, εκδόσεις Ωκεανίδα). Σε αυτό καταγράφει με πολύ γλαφυρό τρόπο τη διαδρομή του από το Άγιον Όρος μέχρι την Αίγυπτο.

Πρόκειται για έργο με πολλές αρετές. Οι ιστορικές πληροφορίες, που εναλλάσσονται με την περιγραφή της σημερινής κατάστασης των τόπων που επισκέπτεται ο Νταλρίμπλ, προκαλούν συνεχώς το ενδιαφέρον του αναγνώστη, που βλέπει να ξετυλίγεται μπροστά του η παράλληλη εικόνα παρελθόντος και παρόντος περιοχών που είχαν μεγάλη άνθιση κατά τη βυζαντινή εποχή.

Το « Ταξίδι» λοιπόν, «στη σκιά του Βυζαντίου» αποτελεί με αυτό τον τρόπο ένα πολύ αξιόλογο δείγμα συνδυασμού ταξιδιωτικής λογοτεχνίας και καταγραφής ιστορικών πληροφοριών, που βοηθάει τον αναγνώστη να δει σπουδαίες πτυχές της σχέσης παρελθόντος-παρόντος, που πάντα προκαλούν ενδιαφέρον.

Bach, Air on the G string (Air on a G string, string orchestra)

Στις πτυχές των άστρων,λευκοί μανδύες,καταρραχτες αστερισμών
οι εικόνες σπασμένες πίσω από κάγγελα.
Εφορμούν χωρίς δρόμο, ζητώντας αέρα πάνω σε νότες αηδονιών.

Wolfgang Amadeus Mozart - Piano Concerto No. 21 - Andante